Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, “Sayın Cumhurbaşkanımız da kendisine yönelik yapılan hakaretlerle ilgili bir hak ihlali başvurusu yaptı fakat bizim Anayasa Mahkememiz hala bu konuda bir karar verebilmiş değil” dedi.
Bakan Varank, Kamu Denetçiliği Kurumunun düzenlediği “21. Yüzyılda İnsan Haklarının Geleceği Konferansı”nın ikinci gününün açılışında iştirakçilere hitap etti. Kurumun temsil ettiği ombudsmanın “arabulucu kişi” manasına geldiğini, kendisinin de “resmi uzlaştırmacı” kimliğinin bulunduğunu tabir eden Varank, bu vazifeyle ele aldığı birinci evrakını da iki vatandaş ortasındaki sorunu mahkemesiz çözerek sonlandırdığını anlattı.
Varank, bugünkü oturumlarda da konuşmacıların dijitalleşme, savaş, çatışma, göç ve global salgın üzere olguların insan haklarına tesiri ve insan haklarının geleceği konusunda görüşlerini ortaya koyacaklarının altını çizerek, şöyle konuştu:
“İnsan hakları, bizlerin yalnızca insan olmakla sahip olduğumuz temel hak ve özgürlüklerdir. Hayat hakkı, yerleşme hakkı, söz özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü üzere birçok hakkı kapsıyor. Bu hakların korunması emeliyle geçmişten günümüze birçok mukavele ortaya kondu. Örneğin peygamber efendimiz devrinde ortaya konan ‘Medine Sözleşmesi’ o periyot için bir ihtilal niteliğindeydi. İnsanların dini inanç ve ibadet özgürlüğünü teminat altına almıştı. Magna Carta, hükümdarın yetkilerini kısıtlayarak halka birtakım haklar tanımıştı. İnsan Hakları Üniversal Bildirisi de tekrar bireylere tanınan hak ve özgürlüklerin teminat altına alınması maksadıyla hazırlanmıştı. Bunlar, insan haklarına yönelik atılmış olumlu adımlar. Lakin madalyonun bir de öteki tarafı var. Tarihin makul devirlerinde de insan haklarını zedeleyici birçok yaklaşım ortaya çıktı. Örneğin, 2. Dünya Savaşı’nda Hitler öncülüğünde üstün ırk yaratma uğraşı, insan haklarına karşı bu nahoş yaklaşımlardan biridir.”
“Teknolojik gelişmeler, vakit zaman insan hakları konusunda negatif tesirlere yol açabilir”
Teknolojik gelişmelerin de vakit zaman insan hakları konusunda negatif tesirlere yol açabildiğine işaret eden Varank, “Silah teknolojilerini ele alalım. Kitlesel imha silahları ile birlikte birçok cana kastedilmiş, birçok insanın ömür hakkı elinden alınmıştır. Biyoteknoloji ve tıp alanına baktığımızda, orada da daima insan hakları konusunda tartışmalar mevcut. Örneğin, klonlama, sperm ve yumurta bağışı konusu. Bunun üzere bir çok örneği de tıp ve biyoteknoloji alanında artırmamız mümkün.” diye konuştu.
Bakan Varank, dijitalleşmenin, finans ve bankacılık, toplumsal ömür, eğitim, sıhhat üzere alanlarda doğurduğu olumlu tesirlerinin olduğunu lakin öbür taraftan bireylerin temel hak ve hürriyetleri üzerinde doğuracağı beklenen olumsuz tesirlerinin de bulunduğunu belirtti.
Bu kapsamda özel hayatın saklılığı, bilgilerin korunmasını isteme hakkı, mülkiyet hakkı ve ayrımcılık yasağı üzere anayasal hakların kıymetinin dijital çağda daha da besbelli bir hale geldiğine işaret eden Varank, dijitalleşmenin en büyük olumsuz tesirlerinden birinin mahremiyetin ihlal edilmesi olduğunu vurguladı.
“Elon Musk’ın uçağının pozisyonunun yayımlanmasını özgürlük bağlamında kıymetlendirebilir miyiz?”
Sosyal medya, akıllı telefonlar ve öbür akıllı aygıtların kullanımıyla birçok şahsî datanın ortaya çıktığını lisana getiren Varank, şu değerlendirmede bulundu:
“Bireylere ilişkin bu bilgilerin hukuka karşıt olarak kullanımının şiddete, ayrımcılığa ve başka insan hakları ihlallerine yol açabilmesi mümkün. Bakınız Elon Musk’ın uçağının pozisyonu herkese açık bir formda Twitter’dan yayımlanabiliyor. Artık bunu özgürlük bağlamında kıymetlendirebilir miyiz? Yoksa mahremiyetin ihlali mi kelam konusu? Bunların net bir formda ayrımının yapılması gerekiyor.”
Varank, mahremiyetin ve bilgi kapalılığının korunmasının memleketler arası kuruluşlar ve devletler için kıymetli bir düzenleme konusu olduğunu belirterek, Türkiye’de bu bahiste atılan adımları anlattı.
“Çocukların ferdî datalarının korunması noktasında ek önlemlerin alınması zaruri”
Bireylerin özel ömrüne ve irtibatlarına hürmet gösterilmesi başlığı altında bilhassa çocukların şahsî bilgilerinin korunması konusunun ayrıyeten ele alınması gerektiğine işaret eden Varank, konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Kişisel bilgilerin üçüncü şahıslarla paylaşımı çocukların çeşitli mağduriyetler yaşamasına sebebiyet verebiliyor. Bu mağduriyetlerin en başında taciz, siber zorbalık, uygunsuz malzemelere erişim ve direkt pazarlamanın olası olumsuz tesirleri geliyor. Her alanda internet kullanımının hem ebeveynler hem de çocuklar tarafından kıymetli derecede artması, çocukların şahsî bilgilerinin korunması noktasında ek önlemlerin alınmasını da mecburî bir hale getirdi. Hepimiz şu anda bu sıkıntıları yaşıyoruz. Çocuklarımız ebeveynlerinden aldığı tablet ve telefonlarla çok farklı sitelere girebiliyorlar, dinledikleri programların içerisinde farklı yaklaşımlar çocuklarımıza dayatılabiliyor. Bu manada çocuklarla ilgili konularda ek önlemler almamız da günümüzde en çok tartışılan hususlardan bir tanesi. Bu doğrultuda Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığımız bünyesinde inançlı internet kullanımı ve dijital mevzularda bilinçlendirmeye yönelik eğitim çalışmalarını içeren Dijital Okuryazarlık Ehliyeti Projesi’ni uygulamaya koyduk.”
“Dijitalleşmenin bir öbür yıkıcı tesiri ‘nefret söylemi’ ve ‘dezenformasyon’ “
Bakan Varank, algoritmalardaki aksaklıkların ölümcül ya da telafisi mümkün olmayan sonuçlar doğurabildiğini belirterek, yapay zekanın her alanda yaygınlaşmasının insan hakları açısından farklı zorluklar doğurabildiğini söyledi.
ABD’nin Louisiana Eyaleti’nde 28 yaşında Afrika kökenli bir adamın, Louisiana yetkilileri tarafından kullanılan yüz tanıma programının kendisini yanlış profillemesi nedeniyle haksız yere tutuklandığını tabir eden Varank, “Bu profilleme sistemlerinin, yapay zeka algoritmalarının daha hassas bir kontrol düzeneğiyle çalışması, burada ekstra tedbirlerin alınması, etik kuralların küresel alanda belirlenmesi kıymetli bir konu.” dedi.
Dijitalleşmenin bir öteki yıkıcı tesirinin de “nefret söylemi” ve “dezenformasyonun artması” olduğunu lisana getiren Varank, kamuoyunda “Dezenformasyon Yasası” olarak bilinen Kanun ile toplumsal medya ve öteki dijital platformlar vasıtasıyla nefret dolu yahut ayrımcı telaffuzları yahut yanlış bilginin yayılmasını engellemeyi hedeflediklerini vurguladı.
“Bu yasa için yaygara koparanlar, bir gün bizlere teşekkür edecekler”
Varank, kelam konusu yasa hakkında dahi dezenformasyon yapılabildiğini belirterek, “Ben şuna yürekten inanıyorum. Bugün bu yasa hakkında yaygara koparanlar, bir gün nefret telaffuzuna maruz kaldıklarında bu yasa için bizlere teşekkür edecekler.” diye konuştu.
Dijitalleşmenin insan hakları üzerindeki tesirlerinin mülkiyet hakkı anlayışında değişikliklere de yol açtığına dikkati çeken Varank, şunları kaydetti:
“Kripto paralar, nitelikli fikri tapular (NFT’ler), çevrim içi platformlarda oluşturulan kullanıcı hesapları ve profilleri dijital varlıkların hak sahipliğinin nasıl belirleneceği, mülkiyet hakkının nasıl devredileceği ve miras hakkının nasıl uygulanacağı üzere tartışmaları ve soruları gündeme getiriyor. Bu üzere toplantılarda yapılacak fikir paylaşımlarıyla ortaya konulması gerekiyor.”
“Yargı süreçlerinin dünyadaki gelişmeleri daha sıkı bir formda takip etmesi lazım”
Varank, unutulma, dataların bahtını tayin etme, internete erişim ve bilgiye erişim hakları üzere yeni hakların da giderek daha fazla ehemmiyet kazanmaya başladığını belirterek, şu sözleri kullandı:
“Bu alanlar siyasetin de gündemini belirleyen alanlar. Daha evvel Türkiye’de de bu tartışmaları çok yaşadık. Toplumsal medya mecraları, insan hakları açısından kıymetlendirilmesi gereken alanlar mı yoksa yalnızca şirketlerin kar gayesi güttüğü alanlar mı? Bu tartışmaları, biz ülkemizde yaşadık. Bakınız, Twitter’ın sahipliğinin değişmesi ile birlikte siyasetlerinin da 180 derece değiştiğini görebiliyoruz. Daha evvel seçim periyodunda bir ABD Lideri’nin sesini bile kısmayı gündemine alan Twitter sahibinin değişmesi ile birlikte eski ABD Lideri’ni tekrar platforma dahil etmiş oldu. Biz bu tartışmaları ülkemizde de yaşadık. Bizim Anayasa Mahkememiz toplumsal medya platformlarıyla ilgili farklı hak ihlalleri kararları verdi. Sayın Cumhurbaşkanı’mız da kendisine yönelik yapılan hakaretlerle ilgili bir hak ihlali başvurusu yaptı ancak bizim Anayasa Mahkememiz hala bu konuda bir karar verebilmiş değil. Bu alanlarda nitekim insanı önceleyen insanların haklarına hürmet duyan bir formda politikalarımızı güncellememiz, tıpkı vakitte yargı süreçlerinin de dünyadaki gelişmeleri daha sıkı bir halde takip etmesi lazım. Sayın Cumhurbaşkanımızın başvurusu Anayasa Mahkemesinde bekliyor. Kendisine yapılan hakaretlerle ilgili ben de şahsi olarak bir hak ihlali olduğuna inanıyorum. İşte burada hukukçular ne karar verecekler? Bunlarla ilgili hakikat düşünmemiz hakikat hareket etmemiz gerekiyor.”
Dijitalleşmenin yararlarından sonuna kadar yararlanırken mahremiyeti ve söz özgürlüğünü koruyan, dezenformasyonla uğraş eden düzenlemeleri de asla ihmal etmemek gerektiğinin altını çizen Bakan Varank, dijital okuryazarlığı destekleyerek, erişilebilir dijital teknolojiler ve hizmetler sağlayarak da vatandaşların refahını artırmaya devam etmek gerektiğini kelamlarına ekledi.
(AA)