BBC 100 Kadın
Nasim, küçük, penceresiz hücresinde tek başına yerde otururken, öteki mahkumlara azap yapılıyormuş üzere kulağa gelen sesleri duyabiliyordu. Gardiyan hücrenin kapısına vurup: “Bu dayağı duyuyor musun? Hazırlan, sıra sana gelecek” dedi.
Nasim “her gün 10-12 saat sorgulanıyor” ve tekrar tekrar infazla tehdit ediliyordu.
Genişliği iki metreyi bulmayan hücrede yatak ya da tuvalet yoktu. Tecrit hücresinde geçen dört ay, 36 yaşındaki kuaförün, İran’ın makus şöhretli Konutun Hapishanesi ile birinci tanışmasıydı. Orada gördüklerinin hepsi sorguculardı. “Tek başına ölüp gideceğini ve kimsenin duymayacağını” düşündü.
Evin Hapishanesi’nde tutulan Nasim ve öbür bayanların günlük ömrünü birden çok sağlam kaynağın tabirlerini bir ortaya getirerek anlattık.
Birçoğu, 22 yaşındaki Mahsa Amini‘nin Eylül 2022’deki vefatından sonra başlayan “Kadın, Ömür, Özgürlük” protestolarıyla ilişkili olarak tutuklanan onbinlerce kişi ortasındaydı. Mahsa kıyafet kurallarına uymadığı gerekçesiyle gözaltına alınmış ve gözaltındayken ölmüştü.
Evin Hapishanesi’nden salıverilen çok sayıda kişi, içerideki şartlar hakkında konuştu. Lakin hala içeride olan mahkumların hayatlarıyla ilgili ayrıntılar nadiren sızıyor.
Duyduklarımız yalnızca zulmü değil, mahkumların bayan hakları için kampanya yaptığı ve konulan kısıtlamalara meydan okuduğu karmaşık tezatların bulunduğu bir yeri ifşa ediyor. Şaşırtan anlar da var. Örneğin bir mahkumun ortada eşiyle yalnız kalmasına müsaade veriliyordu ve bu mahkum gebe bile kalmıştı.
Rap müzik ve makyajı seven Nasim, biri çatışmalar sırasında öldürülen arkadaşlarıyla birlikte protestolara katıldıktan sonra Nisan 2023’te gözaltına alındı. Sorguları “sokaklarda ölenleri düşünerek” atlattığını anlattı. Tecrit hücresinden çıktığında Nasim’i görenler bedenindeki kesikleri, yara izlerini ve ayrıyeten yanlış sözler vermesi için nasıl azaptan geçirildiğini gördü.
Rezvane de protestolardan sonra 2023’te eşiyle birlikte gözaltına alındı. Her ikisi de başka bayan ve erkek kısımları olan Evin’e götürüldü. Sorgucular Rezvane’ye kocasını öldüreceklerini ve ona “ömür üzere kararana, patlıcan üzere morarana kadar” vuracaklarını söylediler.
Tecrit hücresi, sorgular ve aşağılanmadan sonra Nasim bayan kanadına sevk edildi. Burada, birden fazla siyasi cürümlerden tutuklanmış, Rezvane de dahil 70 dolayında mahkum vardı.
2022’de İngiltere’ye dönmesine müsaade verilen İngiltere ve İran ikili vatandaşı Nazanin Zaghari-Ratcliffe de cezasının yaklaşık dört yılını Evin’de geçirdi.
Buradaki bayanların birden fazla, hareketleri nedeniyle mahkum edildi. Suçlamalar ortasında “propaganda yaymak, rejime karşı silahlanmak ve ulusal güvenliği tehlikeye atmak” bulunuyor.
20 dolayında mahkumun kaldığı, üst üste üç kat ranzalar bulunan dört kalabalık hücrede kalıyorlar.
Sıkışık bir alanda birlikte yaşamak sık sık problemlere, bazen de hem fizikî hem de kelamlı arbedelere neden oluyor. Lakin bayanlar, sıkı arkadaşlıklar da kuruyor.
Kış aylarında “herkes donuyor” ve bayanlar “ellerinde sıcak su dolu şişelerle yürüyerek ısınmaya çalışıyor.” Yazın ise ter içinde kalıyorlar.
Alanda küçük bir mutfak ve bir çift ocak da var. Hapishane kantininde yiyecek alacak kadar paraları olunca kendi yemeklerini yapabiliyorlar ve koğuşa gelen kolay hapishane yemeğinin üzerine beslenebiliyorlar.
Evin Hapishanesi’ndeki trans bireylere ayrılan koğuşun güvenlik kamerası imajı 2020’de sızdırılmıştı.
Kadınlar kanadındaki hücrelere benziyor.
Koridorun sonundaki karanlık, kirli alan sigara içme yeri olarak kullanılıyor. Küçük, betondan bahçede, çiçekler için bir yer var ve voleybol ağı da biraz hava almalarını sağlıyor.
Kendi kıyafetlerini giyebiliyorlar ve iki tuvaleti olan koğuşta serbestçe dolaşabiliyorlar. Her akşam, tuvalet ve dış fırçalamak için sıra oluyorlar.
Dört aydır yatan Rezvane, işte burada gebe olduğunu öğrendi.
Yıllardır çocuk sahibi olamıyordu ve artık anne olmaktan vazgeçmişti. Lakin Evin’in kurallarına nazaran hala erkekler kanadında yatan eşiyle birlikte ortada özel olarak buluşabiliyorlardı ve bu buluşmalardan birinde haile kaldı.
Hamile olduğunu anladığında “birkaç gün boyunca ağladı.”
“Hapiste en makûs şeyin ruhsal baskı ve tansiyonlar olduğunu” gördü. Mahkumların günlerinin birçoklarını yataklarında oturarak geçirdiği kalabalık koğuşta sessiz bir yer bulmak daima vermek zorunda olduğu bir gayretti.
Hapishanede elma suyuna, ekmeğe ve ete aş erdi. Bunları bulmak zordu. Kantinden biraz et aldığında, fiyatın dışarıya nazaran en az iki kat daha kıymetli olduğunu gördü.
Hapishane gebeliğin dördüncü ayında ultrasona girmesine müsaade verdi ve hekimler bebeğin kız olduğunu söyledi.
Kızının “her bir kalp atışını duyduğunda umut daha da güçlendi.” Lakin hapishanedeki şartların bebeğin sıhhatini tehlikeye atabileceğinden korkuyordu. Rezvane yalnızca yemeklerden kaygılanmıyordu. Epilepsi hastasıydı ve gerilimden uzak durması gerekiyordu. Hekimler düşük riskinin büyük olduğunu söylediler.
Gazeteci Vida fotoğraf yapmayı seviyor. Çarşafları tuval olarak kullanıp, başka bayanların portrelerini yapıyor.
Portrelerinden biri Kürt mahkum Pakşan Azizi‘ye ilişkin. Sevgilisi, IŞİD kurbanlarına yardımcı olmak için Irak ve Suriye’deki Kürt bölgelerine gitmişti. Pakşan, İran rejimine karşı silaha sarılmak suçlamasıyla vefat cezasına çarptırıldı ve cezanın yakında infaz edilebileceği istikametinde büyüyen bir telaş var.
Vida’ya, kapalı manaları olabilecek hiçbir şey çizmemesi uyarısı yapıldı. Bahçedeki fotoğraflarından birinde yıkılan tuğlalar ve arkasındaki yeşil bir orman vardı. Hapishane idaresi üzerini boyadı.
Bir koridorda, koşan bir İran çitası çizdi. Birtakım bayanlar “bundan nasıl yeterli bir güç aldıklarını” söylüyordu. Lakin bir gece idare bu fotoğrafın de üzerini boyadı ve Vida’nın fotoğraf materyallerine erişimini kısıtladı.
Tıbbi bakıma ulaşmak da bayanlar için daima bir uğraş oldu. İnsan hakları eylemcisi ve Nobel Barış Mükafatı sahibi Nergis Muhammedi‘nin hayatını tehdit eden bir kalp ve akciğer hastalığı var.
Ancak hapishanedeyken doktora erişmek için uzun bir uğraş vermek zorunda kaldı. Yakınları, doktor randevusu sırasında başörtüsü takmayı reddettiği için idarenin daima engellediğini söyledi. İdare, öbür mahkumların iki hafta boyunca açlık grevi yapmasının akabinde geri adım attı. Nergis, tıbbi münasebetlerle Aralık başında 21 gün hür bırakıldı.
Parmaklıklar arkasında Nergis ve başkaları protestolar yaptı, hudutları zorladı ve hakları için savaşmaya devam etti. Kanunlara nazaran başörtüsü takmaları gerekmesine rağmen, bir birden fazla reddetti. İdareyle uzun bir arbededen sonra, mahremiyet için güvenlik kameralarının görüşünden uzakta, yataklarına çarşaf asmalarına müsaade verildi.
Kadınların yüzleşmek zorunda kaldığı en büyük zorluklardan biri cezalarını duymak. Nasim’in sorgucuları mevt cezasıyla tehdit etti ve akibetini öğrenmek için yaklaşık 500 gün beklemek zorunda kaldı.
Teselliyi baht arkadaşlarında buldu. Nasim arkadaşlarını kendisine hayat veren ve “kanatlarının altındaki yaralara merhem olanlar” diye tanımladı.
Her sabah arkadaşlarından biri yatak perdesini çekip, kahvaltıya kalkmasını sağlıyor.
Kaynaklarımızdan biri “Her gün yapacak bir şeyler düşünüyoruz. Günün sonunda da ‘Bugün de yaşadık’ diyoruz kelamlarıyla açıklıyor durumu.
Diğerleriyse vakitlerini şiir okuyarak, müzik söyleyerek, el üretimi kart oyunları oynayarak ya da televizyon izleyerek geçiriyorlar. Dizi, belgesel ve futbol gösteren İran kanallarını izleyebilecekleri iki televizyonları var.
Cezasını beklerken ve daima idam cezası tehdidi altındayken, Nasim’in devam edebilmesini sağlayan bu küçük şeylerdi. Sonunda cezası açıklandı ve altı yıl mahpus, 74 kırbaç ve Tahran’dan uzak bir kasabada 20 yıl sürgün cezası aldı. Propaganda yaymak ve İslam Cumhuriyetine silahla karşı gelmekle suçlanmıştı.
Cezasının tartısına rağmen, Nasim artık yenide nefes alabildiğini hissediyor ve kaybettiğini sandığı hayatını kucaklıyor.
Kanattaki üç bayan rejime karşı silaha sarılmaktan ya da silahlı kümelerle kontaklı olmaktan mevt cezasına çarptırıldı. Lakin birinin cezası bozuldu.
Uluslararası Af Örgütüne nazaran İran’da geçen yıl 800’den fazla kişi infaz edildi. Bu, son sekiz yıldaki en yüksek sayıydı. Birçok idam cezası şiddet ve uyuşturucu cürümlerinden verildi ve kimileri bayandı.
Dolayısıyla, her salı günü bayanlar hapishanenin bahçesinde infazları protesto ediyor, gece boyunca bahçeden çıkmayı reddediyorlar ve açlık grevleri yapıyorlar. Kampanya İran genelindeki hapishanelerde yayıldı ve milletlerarası takviye gördü. Mahsa Amini’nin mevt yıldönümünde Evin’deki bayanlar başörtüleri yaktı.
Bu aksiyonların karşılığı da oluyor. Bazen gardiyanla koğuşları basıp, bayanları dövüyor ve yaralıyor. Ek sorguya alınabiliyorlar, tecrit hücresine atılabiliyorlar ya da telefon görüşmesi ve ziyaretçi hakları engelleniyor. Kaynaklarımızdan birine nazaran gardiyanların birçok bayan ve kaynaklarımıza nazaran üstlerinden aldıkları buyruklara nazaran “bazen nazikler, bazense zalimler.”
İran hükümeti sıklıkla insan hakları ihlalleri tezlerini reddediyor ve Evin’deki şartların tüm gerekli şartları karşıladığını ve mahkumlara makûs muamelede bulunulmadığını savunuyor.
Rezvane’nin doğumu yaklaşırken, hapishane idaresi doğum için dışarı çıkmasına müsaade verdi. Ekim’de bir kız bebek dünyaya getirdi.
Ancak kızını sıhhatle kucağına almış olmasının sevinci ve rahatlığı kaygı, mutsuzluk ve öfkeyle karışıktı. Kocasının çıkmasına müsaade verilmedi. Fakat bebeğinin babasını Evin’de görebilmesine müsaade edildi.
Stres nedeniyle Rezvane anne sütü üretemedi. Yakında bebeğiyle birlikte, beş yıllık cezasının geri kalanını tamamlaması için Evin’e geri çağrılmayı bekliyor. Erken tahliye edilmezse yaklaşık dört yıl daha yatabilir.
Genelde bebeklerin iki yaşına kadar anneleriyle birlikte mahpusta kalmasına müsaade veriliyor. Bu mümkün olmazsa, bakımevine yerleştiriliyorlar.
Ancak bir mahkum, hapishanedeki zorlukların mahkumları durdurmak bir yana “daha cesaretli ve güçlü” kıldığını söylüyor. Bu da “gelecek net: savaşmak, mahpusta bile” inançlarını körüklüyor.
|
Kızıl Goncalar kamera ardı: Cüneyd, Hasna, Sadi Hüdayi Güneş ve Müyesser konuştu!
|
