TBMM Sarsıntı Araştırma Komitesi’nde yapılan toplantıda konuşan Jeoloji Mühendisleri Odası Deprem Danışma Kurulu Lideri Prof. Dr. Okan Tüysüz, “Bugün 24 vilayet, 110 ilçe canlı fay üzerinde yer almaktadır. Bunların bir kısmında yakın, bir kısmında uzun devirde sarsıntı olma olasılıkları vardır.” dedi. Jeoloji Mühendisleri Odası Deprem Danışma Kurulu olarak, 18 ile bu bahiste uyarıcı raporlar gönderdiklerini lakin bir adedinden dahi ‘Ne diyorsunuz siz?’ diye geri dönüş alamadıklarını belirten Tüysüz, “Marmara sarsıntısı bekliyoruz artık ve Marmara zelzelesi olursa asrın değil ülkenin felaketi olur. Çok fazla tekrarlamak istemiyorum ancak Marmara, zelzeleye hazır değildir” sözlerini kullandı.
Jeoloji Mühendisleri Odası Deprem Danışma Kurulu Lideri Prof. Dr. Okan Tüysüz şunları söyledi:
TÜRKİYE’DE 5,5’TEN BÜYÜK SARSINTI ÜRETEBİLECEK 485 TANE BİLİNEN CANLI FAY VAR
Deprem doğal bir olay fakat biz bu sarsıntıdan önemli hasarlar alıyoruz. Bu hasar almamızın temel nedenlerinden bir tanesi Türkiye’nin doğal yapısı fakat ikincisi de bizim bir türlü uzun yıllardır zelzeleye hazır bir toplum hâline gelememiş olmamız. Türkiye’de 5,5’ten büyük sarsıntı üretebilecek 485 tane bilinen canlı fay var. Yani bu şu demek: Geçmişte sarsıntı üretmiş, gelecekte de üretme potansiyeli olan faylar ve bu fayların biz lakin yarısını gereğince araştırdık. Bir fayın karakterini gereğince anlayabilmek için üzerinde paleosismalojik çalışmaların yapılması gerekiyor. Bildiğim kadarıyla 250 civarında fayı çalışmış bulunuyoruz, başkaları üzerinde rastgele bir çalışma şu ana kadar ne MTA tarafından ne üniversiteler tarafından yapılmadı. Öteki yandan denizlerde faylarımız var, bunların hepsini ayrıntılı bilmiyoruz.
GEÇTİĞİMİZ BU YÜZ ON YILDA 130 BİN CİVARINDA YALNIZCA CAN KAYBIMIZ VAR
Ayrıca yüzeyde yapılan çalışmalarda da tahminen önümüzdeki yıllarda yeni faylar ortaya çıkacak zira 2013’te devreye giren bu haritanın öncesinde bir evvelkiyle yenisi ortasında 200 tane fay farkı var. Yani faylar çalıştıkça ortaya çıkıyor ve daha artıyorlar, artacaklar. Aşağı üst dört beş yılda bir zelzele oluyor. Tarihlere baktığımız vakit 7’nin üzerinde çok sayıda sarsıntı yaşamış bir ülkeyiz.
Son yaşadığımız sarsıntıda 50 binden fazla can kaybı oldu. 1939 Erzincan’da 32 bin 968 can kaybımız var bunun gerisinden Gölcük Kocaeli sarsıntısı geliyor ve geriye baktığımız vakit geçtiğimiz bu yüz on yılda 130 bin civarında yalnızca can kaybımız var. ‘Peki, biz bu zelzeleleri bilemiyor muyduk da hazırlanamadık?’ derseniz, maalesef, bilerek biz bu kayıpları verdik. 17 Ağustos Gölcük ve 12 Kasım Düzce zelzelelerinin olacağı 1980’li yıllardan itibaren biliniyordu, bilimsel yayınlarla ortaya konulmuştu. Yalnızca geçmişteki sarsıntıların sıralamasına bakan kişi bile bu sıranın nereye geldiğini açık bir biçimde görür.
MARMARA ZELZELESİ OLURSA ASRIN DEĞİL ÜLKENİN FELAKETİ OLUR
İl risk azaltma planları var, bunlar geçtiğimiz yıl tamamlandı. Bunların hepsinde hangi vilayetlerin zelzele tehlikesi olduğu açık ve net bir biçimde ortaya konulmuştur. Bugün 24 vilayet, 110 ilçe canlı fay üzerinde yer almaktadır. Bunların bir kısmında yakın, bir kısmında uzun periyotta sarsıntı olma olasılıkları vardır. Biz Jeoloji Mühendisleri Odası Deprem Danışma Kurulu olarak, 18 ile bu mevzuda uyarıcı raporlar gönderdik ancak maalesef bir adedinden dâhi ‘Ne diyorsunuz siz?’ diye geri dönüş olmamıştır. Marmara zelzelesi bekliyoruz artık ve Marmara sarsıntısı olursa asrın değil ülkenin felaketi olur. Çok fazla tekrarlamak istemiyorum lakin Marmara, sarsıntıya hazır değildir. Geleceğe yönelik projeksiyonlara bakıldığında; İstanbul, dünyanın 6’ncı sırada tehlike altındaki kentidir. Bu tehlikenin en temel nedenlerinden bir tanesi de gelir dağılımındaki ve kişi başına düşen gelirdeki risktir. Bu açıdan Türkiye gibisi kimi kentler üzere örneğin Taipei üzere, Tokyo üzere, Seul üzere, buralar üzere çok önemli bir risk altındadır. İzmir biraz daha az olmak üzere tekrar bir risk altındadır. Can ve mal kayıpları açısından da çok önemli, parlak bir noktada olduğumuzu söyleyemeyiz.
BİR DAHA BİZ İMAR VE AF SÖZLERİNİ YAN YANA GETİRMEYECEĞİZ, YOKSA SONUÇLARINA KATLANACAĞIZ
Yapı kontrol düzeneğinin imar müsaade süreçlerinin gereğince denetlenmediğini, yöntemine uygun denetlenmediğini gördük ve buna ağır cezalar getirilmesi gerektiği kanaati ortaya çıktı. 1948’den günümüze 23 kez direkt ya da dolaylı imar affı çıkartıldı ve bu sarsıntılar bize şunu gösterdi: Bir daha biz imar ve af sözlerini yan yana getirmeyeceğiz, bunu getirirsek de sonuçlarına katlanacağız. Risk ögesini azaltmak için tehlike altındaki bölgelerde nüfus artışına müsaade etmememiz lazım. Bugün İstanbul’un nüfusu daima artıyor ve artması için âdeta teşvik ediliyor. Münasebetiyle geçmişte 10 milyon olan nüfus tehlike altındaydı, bugün 20 milyon nüfus tehlike altında. Hasebiyle buradaki nüfusun artmaması için gerekli ne varsa yapmamız gerekiyor. Nüfusun gibisi biçimde, tehlikesi yüksek kentlere yığılmasını önlememiz lazım, yerleşim yoğunluğunu azaltmamız lazım. Sanayi ve değerli yapıları zelzele tehlike bölgelerinden uzaklaştırmamız, uzaklaşmaları tarafında teşvik etmemiz lazım. Canlı fay risklerini dikkate alarak fay üzerinde mevcut yerleşimin sınırlanması ya da vakitle kaldırılmasını sağlamamız lazım. Bu mevzuda neler yapılması gerektiği konusunda da fay maddesine bağlı seksen sayfalık bir yönetmelik hazırlandı bu yönetmelikte hazırdır, tartışmaya açıktır.
ÇOK SAYIDA YOL HARİTASI VAR ANCAK O YOLA BİR TÜRLÜ BİZ ADIM ATAMADIK
Ne yapacağımız, riski nasıl azaltacağımız konusunda yol haritaları belirli, çok sayıda yol haritası var ancak o yola bir türlü biz adım atamadık. 2000’de Ulusal Sarsıntı Kurulu kuruldu, 2007’de kapatıldı. 2002’de Sarsıntı Ziyanlarının Azaltılması ve Ulusal Strateji Raporu yayınladılar. Bunun gereklerini çok büyük ölçüde yerine getirmedik. 2004’te Zelzele Şurası yapıldı, konusunda uzman 309 kişi katıldı ve bu Zelzele Şurası kararlarının bir yıl içerisinde bitirilmesi hedeflenmişti. Benim bildiğim kadarıyla 7 tane komite kuruldu. Her kurul kendi ismine birkaç cilt rapor yayınladılar ancak bunların yalnızca az bir kısmı uygulama ya geçebildi. Bu zelzele şûrası yapılalı on dokuz yıl oldu. Bunlar uygulamaya konulsaydı bugün afetle çabada çok daha farklı bir noktada olacaktık.
OLASI BİR SARSINTIDA AĞIR HASAR ALACAK YA DA YIKILACAK 90 BİN BİNADAN BAHSEDİYORUZ
Arkasından da İstanbul için Zelzele Master Planı hazırlandı. 2003 yılında üniversitelerin iştirakiyle ortaya konan bir rapordu. Lakin, bugün, İstanbul’da yıkılma kademesinde olan, mümkün bir zelzelede ağır hasar alacak ya da yıkılacak 90 bin binadan bahsediyoruz. Bu Zelzele Master Planı’nın gereklerini yapsaydık bu 90 binden kelam ediyor olmazdık. Artık, her ilçede, her sokakta nerede tsunami olacağına, nerede hangi binaların yıkılacağına kadar çalışıldı fakat o yıkılan binalara çok fazla bir şey maalesef yapılamadı. 2012-2023 Ulusal Zelzele Stratejisi Hareket Planımız vardı. Burada tekrar kurullar oluşturuldu. Maalesef burada önerilen aksiyon planı da şimdi yerine getirilmedi. Birtakım kalemlerde yüzde 10’larda gerçekleşti, kimi kalemlerde yüzde 50-60’lara varan gerçekleşme oranları var lakin 2023 yılı Ulusal Zelzele Stratejisi Hareket Planı’nın bitmesi gereken bir yıldı, 2023’ün yarısını bitirmiş durumdayız.
AFET ZİYANLARININ AZALTILMASI TARAFINDA BİR SİYASETE GEÇMEDİĞİMİZ SURECE…
Siyasi kararlılık olmadığı surece ya da kâfi olmadığı surece yara sarma değil, afet ziyanlarının azaltılması istikametinde bir siyasete geçmediğimiz surece biz bu kurullarda daha çok konuşuruz. Türkiye’nin sarsıntı riski altında olan yerleri muhakkaktır, buralarda derhâl tedbirlere başlanmalıdır; Marmara Bölgesi, Bingöl-Yedisu bunların başında gelmektedir. Çalışmalarda Marmara Bölgesi’ne öncelik verilmelidir. İstanbul’da 90 bin binanın zayıf olduğu, bunların güçlendirilmesinin ya da dönüşümünün yapılması gerektiği söz edilmektedir. Bunun en kısa vakitte hazırlanması gerektiği kanaatindeyim.”